Το Διαδίκτυο και η Σεξουαλική Ανάπτυξη των εφήβων
Την περασμένη δεκαετία αλλά και νωρίτερα το ενδιαφέρον είχε επικεντρωθεί στο ρόλο της τηλεόρασης και πόσο αυτή μέσω της προβολής ερωτικών ταινιών επιδρά στην ανάπτυξη των εφήβων. Καθώς τα χρόνια περνούν και οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι ραγδαίες η πηγή ενδιαφέροντος από τη στιγμή που τα κινητά τηλέφωνα και το διαδίκτυο μπήκε δυναμικά στην καθημερινότητα των παιδιών και των εφήβων έχει μεταφερθεί στο δικό τους ρόλο και κατά πόσο αυτός επηρεάζει την ψυχο-συναισθηματική και σεξουαλική ανάπτυξη των εφήβων. Μια από τις σημαντικότερες διαφορές έγκειται στο ότι πια δεν ερευνώνται μόνο όσα τα παιδιά βλέπουν στο διαδίκτυο αλλά και όσα μόνα τους δημιουργούν, μιας και το μέσο μπορεί να γίνει και διαδραστικό.
Ένα τεράστιο αναπτυξιακό ζήτημα στην εφηβεία αποτελεί η ανάπτυξη της σεξουαλικότητας. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας η σεξουαλική ωρίμανση σε σωματικό επίπεδο συνοδεύεται με την εμφάνιση των έντονων σεξουαλικών ορμών και του ενδιαφέροντος γύρω από το σεξ. Ένας σημαντικός άξονας πάνω στον οποίο οι έφηβοι μπορούν να κινήσουν και να αντιμετωπίσουν την αναπτυσσόμενη σεξουαλικότητά τους είναι το διαδίκτυο. Συγκεκριμένα, το γεγονός ότι οι υπηρεσίες ανταλλαγής μηνυμάτων στο διαδίκτυο είτε μέσω των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης είτε μέσω των δωματίων συνομιλίας συνδυάζουν την αλληλεπίδραση μεταξύ των συνομήλικων με τη χρήση ενός αρκετά δημοφιλούς μέσου, αποτελεί και το λόγο που το καθιστά διάσημο και για κάποιους κατάλληλο για την εφηβική σεξουαλική εξερεύνηση.
Το οπτικό σεξουαλικό υλικό, όπως η πορνογραφία, που είναι σχεδιασμένο να προκαλεί σεξουαλική διέγερση είναι όλο και περισσότερο διαθέσιμο στο ευρύ κοινό και έτσι είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιείται και σαν πηγή σεξουαλικών πληροφοριών για τους εφήβους. Ειδικά στη χώρα μας όπου απουσιάζει η σεξουαλική εκπαίδευση στα περισσότερα σχολεία, είναι πιθανό πολλοί έφηβοι να αναζητούν απαντήσεις στα ερωτήματά τους μέσω του διαδικτύου. Αυτή η αναζήτηση σεξουαλικών πληροφοριών από τους εφήβους, δεν είναι βέβαια ένα φαινόμενο της εποχής μας αλλά πάντοτε υπήρχε, συνήθως μέσω ερωτικών περιοδικών, στις μέρες μας όμως έχει αλλάξει μορφή. Οι νέες τεχνολογίες, όπως οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και τα κινητά τηλέφωνα μέσω των οποίων προσφέρεται συνήθως πρόσβαση στο διαδίκτυο, κάνουν το ερωτικό και το πορνογραφικό υλικό εύκολα, ανώνυμα και άμεσα προσβάσιμο από τους εφήβους.
Πέραν των δωματιών συνομιλίας, η τάση του εφήβου ως προς την εξερεύνηση και τη διαμόρφωση της προσωπικής του σεξουαλικότητας γίνεται εμφανής στα κοινωνικά δίκτυα. Σε αυτούς τους ιστοχώρους μπορούμε να δούμε τους εφήβους να πειραματίζονται με αποκαλυπτικές φωτογραφίες «προφίλ» ή να αναρτούν σεξουαλικά υπονοούμενα. Δεν είναι σπάνιες οι φορές μάλιστα που οι φωτογραφίες που επιλέγονται ως «φωτογραφίες προφίλ» και που απεικονίζουν τους ίδιους να ιδιαίτερα αισθησιακές και αποκαλυπτικές. Αυτό θα μπορούσε να είναι ένας τρόπος να πειραματιστούν οι έφηβοι με την συνεχώς αναπτυσσόμενη σεξουαλικότητά τους, τη θηλυκότητα και τον ανδρισμό τους. Τα σχόλια των συνομήλικων που συνήθως υπάρχουν κάτω από τις φωτογραφίες αυτές εξυπηρετούν στην ανάγκη του εφήβου για αποδοχή και επιβεβαίωση από την ομάδα των συνομήλικων ενώ ταυτόχρονα ίσως να τους βοηθάει στη διερεύνηση των δικών τους ορίων αναφορικά με τη σεξουαλικότητά τους. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ένας μαθητής γυμνασίου «ένα like μπορεί να σου αλλάξει ολόκληρη τη μέρα, ολόκληρη τη ζωή!»
Η επίδραση της πορνογραφίας στους εφήβους
Η ηθελημένη έκθεση των εφήβων σε πορνογραφικό υλικό αποκτά στις μέρες μας σημαντικές διαστάσεις. Παρόλα αυτά, οι ακριβείς επιπτώσεις της πορνογραφίας στους εφήβους αποτελούν ένα πεδίο αντιπαραθέσεων καθώς υπάρχουν λίγες έρευνες που να μελετούν αυτό το θέμα. Οι περισσότερες έρευνες αφορούν στον ενήλικο πληθυσμό.Ο λόγος για την έλλειψη της κλινικής έρευνας είναι τα νομικά αλλά και ηθικά θέματα που προκύπτουν αναφορικά με την έκθεση παιδιών και εφήβων σε δυνητικά επιζήμιο υλικό αλλά και η απροθυμία των εφήβων να μιλήσουν για ένα τόσο προσωπικό θέμα, όπως οι σεξουαλικές συνήθειες. Είναι ξεκάθαρο ότι χρειάζεται περισσότερη έρευνα σχετικά με το θέμα αυτό. Παρόλα αυτά, κάποιες έρευνες έχουν επισημάνει κάποιους σοβαρούς κινδύνους.
Το διαδίκτυο, όπου επιτρέπεται η πρόσβαση σε πληθώρα δικτυακών τόπων με πολύμορφο πορνογραφικό περιεχόμενο, δεν υπόκειται σε κάποιο έλεγχο με αποτέλεσμα να μπορούν να προβληθούν τροποποιημένες, αποκλίνουσες, μη ρεαλιστικές και μη κοινωνικά αποδεκτές σεξουαλικές συμπεριφορές όπως, επίσης, και εικόνες που αφορούν σωματική τιμωρία, βία και σκληρότητα με σκοπό την εμπορική εκμετάλλευση. Ανάλογη έρευνα δείχνει ότι το πορνογραφικό υλικό διαπνέεται από πολύ υψηλά ποσοστά βίας σωματικής και λεκτικής. Καθώς η χρήση του διαδικτύου αυξάνεται είναι σημαντικό να δούμε την επίδραση του μέσου στους εφήβους αλλά και την ευρύτερη κοινωνία. Ως γνωστόν, οι έφηβοι αποτελούν ένα πληθυσμό αρκετά ευάλωτο καθώς ενδιαφέρονται αρκετά για τα σεξουαλικά ζητήματα ενώ η διαδρομή τους προς την ενηλικίωση περιλαμβάνει σωματικές, συναισθηματικές, γνωστικές, κοινωνικές, πνευματικές και σεξουαλικές αλλαγές.
Οι αρνητικές επιπτώσεις της έκθεσης σε πορνογραφικό υλικό από εφήβους και παιδιά μπορεί να περιλαμβάνουν αλλαγές στον τομέα της αντίληψης όπως την έντονη-υπερβολική ενασχόληση και συχνές σκέψεις με τα σεξουαλικά ζητήματα σε βαθμό που αποσπάται η προσοσχή από άλλα πράγματα και αλλαγές στις πεποιθήσεις που αφορούν στην σεξουαλική αντικειμενοποίηση των γυναικών και στην αντίληψη ότι οι σεξουαλικές δραστηριότητες μιας γυναίκας είναι βασικό κριτήριο για την ελκυστικότητά της. Άλλες συνέπειες περιλαμβάνουν τη μη υγιή παρεμβολή της σκληρής πορνογραφίας στην ομαλή σεξουαλική ανάπτυξη, συναισθηματικές συνέπειες (όπως εφιάλτες, συναισθήματα ντροπής, ενοχής, άγχους και σύγχυσης), την πρόωρη έναρξη της σεξουαλικής ζωής, την αρνητική αντίληψη για την αντισύλληψη και την ανάπτυξη παραπλανητικών, διαστρεβλωμένων και ενδεχομένως επιβλαβών στάσεων απέναντι στα σεξουαλικά ζητήματα, καθώς και την υϊοθέτηση επικίνδυνων (χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών) και βίαιων σεξουαλικών συμπεριφορών. Ανάμεσα στις επιζήμιες επιπτώσεις αναφέρονται ακόμα η πρόωρη έναρξη της σεξουαλικής ζωής και η αύξηση της επιτρεπτικότητας από πλευράς των παιδιών καθώς αυτά που βλέπουν τείνουν και να τα υϊοθετούν.
Έρευνα που έγινε σε νέους ηλικίας 18-25 ετών, υποδεικνύει κινδύνους που σχετίζονται με τη σεξουαλική επιθετικότητα ή ακόμα και βία (ιδιαιτέρως στη θέαση πορνογραφικού υλικού με βίαιο περιεχόμενο), τη μεγαλύτερη αποδοχή στερεοτυπικών και σεξιστικών στάσεων απέναντι στα φύλα και τους σεξουαλικούς ρόλους και έναν αυξημένο κίνδυνο για φτωχούς συναισθηματικούς και κοινωνικούς δεσμούς στην ενήλικη ζωή.
Αλλαγές εντοπίζονται και στην αυτοαντίληψη των εφήβων καθώς έφηβα κορίτσια αναφέρουν ότι όταν βλέπουν πορνογραφικό υλικό υλικό νιώθουν ότι τα σώματά τους είναι κατώτερα από αυτά των πρωταγωνιστριών και τα αγόρια αναφέρουν ότι νιώθουν ανησυχία για τις δικές τους σεξουαλικές επιδόσεις. Ακόμα, πρόσφατη έρευνα σε νεαρούς ενήλικες αποκαλύπτει ότι όσο πιο υψηλή είναι η χρήση πορνογραφικού υλικού τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες τόσο μικρότερη είναι η πιθανότητα να παρέμβουν σε κάποιο περιστατικό σεξουαλικής παρενόχλησης (Foubert & Bridges, 2015). Φαίνεται, λοιπόν, ότι η συχνή χρήση πορνογραφικού υλικού από μικρή ηλικία μπορεί να οδηγήσει στην απο-ευαισθητοποίηση των ατόμων σχετικά με την έννοια της σεξουαλικής βίας. Επιπρόσθετα ένα νέο αλλά διάχυτο φαινόμενο που έχει επιβεβαιωθεί από εμπειρική έρευνα αποτελεί η πιθανότητα ανάπτυξης ενός είδους «εθισμού» στην πορνογραφία. Με τον όρο αυτό εννοείται η παρόρμηση του ατόμου να βλέπει και να αυξάνει συνεχώς το χρόνο που ξοδεύει στο διαδίκτυο επιδιώκοντας τη θέαση πορνογραφικού υλικού .
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα παιδιά μπορεί να έρθουν αντιμέτωπα με τη διαδικτυακή πορνογραφία και ακουσίως. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω ανεπιθύμητων ηλεκτρονικών μηνυμάτων (π.χ. αναδυόμενα παράθυρα, pop up) που να τα παραπέμπει σε κάποια πορνογραφική σελίδα, πληκτρολογώντας κάποια λέξη με διττή σημασία στη μηχανή αναζήτησης ή μέσω κάποιου φίλου ή μεγαλύτερου αδερφού.
Επισημαίνεται ότι τα παιδιά μπορεί να σοκαριστούν, να ενοχληθούν ή ακόμα και να τραυματιστούν από τη θέαση πορνογραφικού υλικού παρά τη θέλησή τους. Ενδεχομένως να ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα ή στο αναπτυξιακό εκείνο στάδιο κατά το οποίο δεν τα απασχολεί η σεξουαλική δραστηριότητα και έτσι η ακούσια θέαση να παρέμβει στην ανάπτυξή τους. Ας μην ξεχνάμε ότι η χρήση και η θέαση διαδικτυακού πορνογραφικού υλικού από παιδιά και εφήβους παραβιάζει αναφαίρετο δικαίωμά τους στην παιδικότητα και την αθωότητα.
Η επαφή με την πορνογραφία από μικρή ηλικία πριν ακόμα εδραιωθεί μια σταθερή ταυτότητα εαυτού και σεξουαλικότητας φαίνεται ότι επηρεάζει την γενικότερη ψυχο-συναισθηματική και συμπεριφορική ανάπτυξη του ατόμου. Ερωτήματα επίσης εγείρονται για το εάν και κατά πόσο μπορεί να επηρεάσει και την ανθρώπινη σεξουαλικότητα εν γένει σε βάθος χρόνου. Για τους παραπάνω λόγους η εκπαίδευση σε ζητήματα σεξουαλικότητας και πορνογραφίας κρίνονται απαραίτητα και αναγκαία.