Τι είναι η Αναπτυξιακή Γλωσσική Διαταραχή (ΑΓΔ);
Πρόκειται για μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που εμφανίζεται στην πρώιμη παιδική ηλικία και συχνά επιμένει ακόμα και μετά την ενηλικίωση. Τα άτομα με ΑΓΔ εμφανίζουν δυσκολίες στην κατανόηση ή/και έκφραση του λόγου, χωρίς να υπάρχουν συνοδά προβλήματα όπως βαρηκοΐα, νοητική υστέρηση, αρθρωτική διαταραχή ή άλλες νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Σύμφωνα με έρευνες το 7,58% του παιδικού πληθυσμού εμφανίζει ΑΓΔ, γεγονός το οποίο σημαίνει πως σε κάθε τάξη 30 παιδιών, υπάρχουν δύο παιδιά με ΑΓΔ.
Αυτό σημαίνει πως σε κάθε τάξη, δυο παιδιά έχουν δυσκολία να καταλάβουν τις οδηγίες της δασκάλας, τα κείμενα/παραμύθια που διαβάζονται από την δασκάλα ή άλλους συμμαθητές και τα σχόλια των συμμαθητών τους ή να εκφράσουν κάποιο αίτημα, όπως το να πάνε στην τουαλέτα, να συμμετάσχουν σε συζήτηση και να απαντήσουν σε ερωτήσεις που τίθενται.
Καταλαβαίνουμε πως μια τέτοια διαταραχή επηρεάζει το άτομο σε πολλούς τομείς. Συγκεκριμένα, τα παιδιά με ΑΓΔ έχουν αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης κλινικού άγχους, κλινικής κατάθλιψης, ακατάλληλων συμπεριφορών, ενώ οι ενήλικες με ΑΓΔ έχουν μεγαλύτερη δυσκολία εύρεσης εργασίας. Δυστυχώς οι επιπτώσεις της ΑΓΔ δεν σταματούν εκεί. Η ΑΓΔ κατα την προσχολική ηλικία αποτελεί αιτιακό και προγνωστικό παράγοντα για διαταραχές ανάγνωσης, γραφής και μαθηματικών.
Θα ήταν λογικό να σκεφτεί κάποιος πως μια διαταραχή που επηρεάζει όλη την μαθησιακή πορεία ενός παιδιού, όπως επίσης την ψυχική υγεία του, την συναισθηματική κατάστασή του και την ένταξή του στο κοινωνικό σύνολο, λαμβάνει τη δέουσα προσοχή από την ερευνητική κοινότητα και ανιχνεύεται/αξιολογείται επαρκώς στον πληθυσμό αυξημένου κινδύνου.
Η έρευνα, παρόλα αυτά, δείχνει το αντίθετο.
Από δείγμα 2084 παιδιών που αξιολογήθηκαν στην Αγγλία (Tomblin et al. 1997), ένα πολύ μικρό ποσοστό από τα παιδιά που είχαν το χαμηλότερο σκορ στις γλωσσικές δοκιμασίες, είχαν διαγνωστεί προηγουμένως με κάποια γλωσσική διαταραχή. Αντίστοιχα, το 2016, η Norbury και συνεργάτες της αξιολόγησαν 529 παιδιά αυξημένου κινδύνου, εκ των οποίων μόνο το 39% όσων πληρούσαν τα κριτήρια για ΑΓΔ έκαναν συνεδρίες λογοθεραπείας για να αντιμετωπίσουν τη διαταραχή.
Γιατί παραμένει κρυμμένη η δυσκολία πολλών παιδιών με ΑΓΔ;
Ένας παράγοντας που κάνει δύσκολη την ανίχνευση των παιδιών με ΑΓΔ είναι το φύλο και τα χαρακτηριστικά που θεωρούνται αποδεκτά από την κοινωνία για τους εκπροσώπους κάθε φύλου. Ένα κορίτσι που κάθεται ήρεμα στο θρανίο του χωρίς να παρεμποδίζει το μάθημα, όμως χωρίς, επίσης, να κοινωνικοποιείται εντός του σχολείου και χωρίς να συμμετέχει στη μαθησιακή και κοινωνική διαδικασία εντός της τάξης, θεωρείται ντροπαλό ή/και συνεσταλμένο, και συνεπώς ταυτίζεται με το πρότυπο της κοινωνίας για τα κορίτσια, με αποτέλεσμα να μειώνονται οι πιθανότητες αξιολόγησής του για κάποια γλωσσική διαταραχή. Αντίθετα, ένα αγόρι με το ίδιο προφίλ δημιουργεί ανησυχίες, επειδή ο ρόλος που του αποδίδει η κοινωνία είναι αυτός του ενεργού, μαχητικού και δυναμικού ανθρώπου.
Είναι πιθανό να υπάρχει γενετική προδιάθεση που δικαιολογεί την αυξημένη εμφάνιση ΑΓΔ σε αγόρια, γεγονός το οποίο επιβεβαιώνεται από την έρευνα, όπως είναι επίσης πιθανό να αξιολογείται μεγαλύτερος αριθμός αγοριών, σε σχέση με τα κορίτσια, εξαιτίας των κοινωνικών ρόλων που αποδίδονται στο κάθε φύλο.
Μια άλλη οπτική είναι πως τα παιδιά με ικανότητα αισθητηριακής και συναισθηματικής ρύθμισης, καταφέρνουν να περνάνε απαρατήρητα από τα μάτια των δασκάλων τους, επειδή δεν εμφανίζουν ακατάλληλες συμπεριφορές. Σε αντίθεση, τα παιδιά με φτωχότερη ικανότητα ρύθμισης, εμφανίζουν συμπεριφορές που έρχονται σε αντίθεση με τους κανόνες της τάξης και δυσκολεύουν το έργο του δασκάλου, με αποτέλεσμα να τίθεται νωρίτερα το ζήτημα της αξιολόγησής τους. Έτσι, για ένα μέρος των παιδιών με γλωσσικές δυσκολίες καθυστερεί σημαντικά η αξιολόγηση ή δεν γίνεται ποτέ, λόγω της ικανότητας τους να ρυθμίζονται και να διατηρούν χαμηλό προφίλ.
Ένας ακόμα κρίσιμος παράγοντας είναι η διγλωσσία. Τα παιδιά μεταναστών συχνά βρίσκονται σε μια κατάσταση όπου η ομιλούμενη γλώσσα στο σπίτι είναι διαφορετική από την ομιλούμενη γλώσσα στο σχολείο και στην κοινότητα. Συνεπώς, τα ελληνικά είναι δεύτερη γλώσσα γι’ αυτά τα παιδιά, με αποτέλεσμα, μιας και οι περισσότεροι λογοθεραπευτές και δάσκαλοι δεν μιλάνε την μητρική γλώσσα των παιδιών αυτών, να μην αξιολογούνται ολοκληρωμένα ή να μην αξιολογούνται ποτέ τα παιδιά, μιας και οι δυσκολίες τους δεν γίνονται εύκολα αντιληπτές.
Επιπλέον, πολλές φορές η γλωσσική διαταραχή εμφανίζεται μόνο στο επίπεδο της πρόσληψης του λόγου, ενώ η έκφραση παραμένει ανέγγιχτη. Αυτό καθιστά ακόμα πιο δύσκολη την ανίχνευση της διαταραχής επειδή οι γονείς ακούν το παιδί να μιλάει χωρίς λάθη στην άρθρωση, μην κατανοώντας τις δυσκολίες του στην κατανόηση. Έτσι, όταν ένας γονιός δώσει μια οδηγία στο παιδί του και εκείνο δεν καταφέρει να την εκτελέσει, λόγω ελλιπούς κατανόησης, το συμπέρασμα στο οποίο μπορεί να οδηγηθεί ο γονιός είναι πως το παιδί είναι απρόσεκτο ή δεν ενδιαφέρεται γι αυτά που του λένε.
Φαίνεται λοιπόν πως συχνά, τα παιδιά με ΑΓΔ, «κρύβουν» τις δυσκολίες τους, είτε επειδή δεν εμφανίζουν ανησυχητικά σημάδια, είτε επειδή οι επαγγελματίες υγείας, οι δάσκαλοι και οι γονείς αδυνατούν να τις αποκωδικοποιήσουν. Όμως, το ίδιο κρυφή μένει η ΑΓΔ και στην επιστημονική κοινότητα. Συγκεκριμένα, έρευνα της McGregor το 2020 έδειξε πως τα επιστημονικά άρθρα που δημοσιεύτηκαν μεταξύ 2010-2019 με θέμα την ΑΓΔ ήταν 1388 ενώ ο πληθυσμός με ΑΓΔ στις ΗΠΑ το 2019 ήταν 5.461.200 άτομα. Τα αντίστοιχα νούμερα για τη ΔΕΠΥ* ήταν 19.992 άρθρα για 3.690.000 άτομα, ενώ για τη ΔΑΦ** ήταν 38.110 άρθρα για 479.700 άτομα. Τα συμπεράσματα από την έρευνά της είναι πως αν ληφθούν υπόψη οι παράγοντες της συχνότητας στον πληθυσμό και της σοβαρότητας της διαταραχής, η ΑΓΔ έχει συγκριτικά πολύ χαμηλότερο αριθμό δημοσιευμένων άρθρων, σε σχέση με άλλες διαταραχές. Αυτό δείχνει πως η προσοχή που δίνουμε στην ΑΓΔ δεν αντιπροσωπεύει τον αριθμό των ανθρώπων που δυσκολεύονται εξαιτίας της.
*ΔΕΠΥ: Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας
**ΔΑΦ: Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος
Συμπεράσματα
Η γλώσσα είναι μια από τις κυριότερες γνωστικές λειτουργίες του ανθρώπου που επηρεάζει σε σημαντικότατο βαθμό τη ζωή του. Κάθε διαταραχή στη γλώσσα πρέπει να ανιχνεύεται, να αξιολογείται και να αποκαθίσταται στο βαθμό που αυτό είναι δυνατόν. Είναι, λοιπόν, πολύ σημαντικό να υπάρχει ενημέρωση στην κοινότητα σχετικά με τα χαρακτηριστικά που εμφανίζουν οι άνθρωποι με ΑΓΔ, το πώς μπορεί να τους επηρεάσει, και πώς μπορούν να βοηθηθούν.
Κλείνοντας, παραθέτω ένα κείμενο σε ελεύθερη μετάφραση, από το understood.org, μια ιστοσελίδα που παρέχει πληροφορίες στην κοινότητα σχετικά με τις δυσκολίες ανθρώπων με Δυσλεξία, ΔΕΠΥ και άλλες διαταραχές.
«Ο Μίμης είναι ένα παιδί νηπιαγωγείου με διαταραχή στην πρόσληψη του λόγου. Είναι πολύ έξυπνος, αλλά δυσκολεύεται να κατανοήσει αυτά που του λένε. Αυτό επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό την καθημερινότητά του. Ας ρίξουμε μια ματιά σε μια τυπική μέρα της ζωής του.
Στις 7:30 πμ η γιαγιά του Μίμη τον ετοιμάζει για το νηπιαγωγείο.
-Πάρε τα παπούτσια σου και φέρε εκείνο το κόκκινο βιβλίο.
-Ε;
-Πάρε τα παπούτσια σου και φέρε εκείνο το κόκκινο βιβλίο που είναι πάνω στο γραφείο σου.
Ο Μίμης επιστρέφει κρατώντας μόνο τα παπούτσια του.
-Που είναι το βιβλίο;
-Ε;
-Φέρε το κόκκινο βιβλίο που είναι πάνω στο γραφείο σου.
Ο Μίμης την κοιτάει και της χαμογελάει επειδή δεν καταλαβαίνει τι του λέει.
Στις 10:00 πμ ο Μίμης κάθεται στην παρεούλα, στο νηπιαγωγείο. Έχει γίνει πολύ καλός σε αυτό επειδή βλέπει τα υπόλοιπα παιδιά να κάθονται, όταν τους λέει κάτι η κυρία, και καταλαβαίνει πως τότε πρέπει να κάτσει και εκείνος. Του είναι, όμως, δύσκολο να παρακολουθήσει το παραμύθι που τους διαβάζει η κυρία. Όταν τους κάνει κάποια ερώτηση σχετικά με τον πρωταγωνιστή, ο Μίμης δεν ξέρει την απάντηση ή δεν καταλαβαίνει την ερώτηση. Η κυρία τον ρωτάει:
-Πού πηγαίνει η γάτα;
-Η γάτα βλέπει ένα πουλάκι.
-Μίμη πού πηγαίνει η γάτα;
-Έχω μια γάτα στο σπίτι, τη λένε Όλι.
Στις 12:00 είναι ώρα φαγητού. Όλα τα αγόρια μιλάνε γρήγορα.
-Μμ πολύ ωραίο το μπιφτέκι, μ’ αρέσει πολύ. Η μαμά μου το φτιάχνει τέλεια. Εσένα σου αρέσει το μπιφτέκι σου, Μίμη; Να σου πάρω ένα, να δοκιμάσω;
Ο Μίμης σκέφτεται αν του αρέσει το μπιφτέκι του και απαντάει ναι, χωρίς να έχει σκεφτεί αν θέλει να δώσει ένα στο φίλο του. Ο φίλος του αρπάζει το ένα μπιφτέκι και ο Μίμης αναφωνεί νευριασμένος, όποτε η δασκάλα κάνει παρατήρηση στον Μίμη.
Στις 7:00 μμ κάθεται με την αδερφή του στον καναπέ να δουν τηλεόραση. Η αδερφή του τον ρωτάει τι θέλει να δει και εκείνος απαντάει πως θέλει να δει μια ταινία που βλέπουν συχνά. Η αδερφή του, του λέει:
-Σου είπα χτες πως βαρέθηκα να βλέπω αυτή την ταινία αλλά εσύ…τι είχες Γιάννη, τι είχα πάντα…
-Δεν με λένε Γιάννη! Σταμάτα να με κοροϊδεύεις! Μισώ και εσένα και τις ταινίες που διαλέγεις, ποτέ δεν μπορώ να καταλάβω τι γίνεται!
Η αδερφή του προσπαθεί να του εξηγήσει πως είναι έκφραση αλλά ο Μίμης φεύγει νευριασμένος και κλείνεται στο δωμάτιό του.
Στις 9:00 μμ είναι ώρα ύπνου αλλά ο Μίμης είναι πολύ ανήσυχος και δεν μπορεί να κοιμηθεί. Η γιαγιά του προσπαθεί να του εξηγήσει:
-Δεν σε κορόιδευε. Είπε μια έκφραση. Δεν το είπε για κακό.
Η γιαγιά χρησιμοποιεί μικρές και απλές προτάσεις για να τον βοηθήσει να καταλάβει. Ο Μίμης προσπαθεί να της εξηγήσει τι έγινε το μεσημέρι στο νηπιαγωγείο αλλά του είναι δύσκολο να βρει τις λέξεις. Η γιαγιά λέει:
-Φαίνεται πως σε στεναχώρησε πολύ αυτό. Να σε πάρω αγκαλιά; Να το πούμε στην λογοθεραπεύτριά σου. Νομίζω έχει ιδέες που μπορούν να βοηθήσουν.»
Δεν είναι προκλητική συμπεριφορά, είναι δυσκολία κατανόησης.
Χατζηδημητρίου Ανδρέας – Λογοπεδικός
Πηγές:
McGregor, K.K. (2020) How we fail children with Developmental Language Disorder. Language, Speech and Hearing Services in Schools. https://doi.org/10.1044/2020_LSHSS-20-00003
Norbury et al. (2016) The impact of nonverbal ability on prevalence and clinical presentation of language disorder: evidence from a population study. The Journal of Child Psychology and Psychiatry. https://doi.org/10.1111/jcpp.12573
Tomblin et al. (1997) Prevalence of specific language impairment in kindergarten children. Journal of Speech Language and Hearing Research. https://doi.org/10.1044/jslhr.4006.1245