Αποτελεί πραγματικότητα ότι σημερινή κοινωνία είναι προσανατολισμένη στο φαγητό. Βίντεο με ευφάνταστες συνταγές, εκπομπές μαγειρικής, εντυπωσιακά φαγητά είναι κάποιες μόνο από τις εικόνες που δεχόμαστε σχεδόν καθημερινά. Ταυτόχρονα, κάθε διάσταση της ζωής μας όπως γιορτές, γενέθλια, εκδηλώσεις συμπεριλαμβάνουν συνήθως το φαγητό. Αλμυρά ή γλυκά κεράσματα γίνονται εμφανή με κάθε ευκαιρία κάνοντας τα σνακς εύκολα διαθέσιμα από τους χώρους του σχολείου, των δραστηριοτήτων έως τους διαδρόμους των αεροπλάνων.
Με βάση τα παραπάνω είναι εύκολο να συμπεράνουμε ότι αποτελεί μεγάλη πρόκληση για ένα παιδί ή ένα γονέα να αντιμετωπίσει και να διαχειριστεί μια τροφική αλλεργία. Είναι γεγονός ότι κάποια διάγνωση τροφικής αλλεργίας σχεδόν αυτόματα συνεπάγεται άγχος και αγωνία που τα πρώτα χρόνια επωμίζονται κυρίως οι γονείς. Οι έρευνες αποκαλύπτουν ότι γονείς παιδιών με αλλεργίες έχουν αυξημένα επίπεδα άγχους-πανικού και κατάθλιψης σε σύγκριση με γονείς παιδιών χωρίς αλλεργίες. Ακόμα, η οικονομική επιβάρυνση εξαιτίας του υψηλού κόστους διαχείρισης τροφικών αλλεργιών αποτελεί μια επιβαρυντική πραγματικότητα στους γονείς. Ταυτόχρονα με τα παραπάνω οι οικογένειες συχνά βιώνουν μια κοινωνική απομόνωση καθώς μπορεί να αποφεύγουν κοινωνικές εκδηλώσεις (π.χ. γιορτές, εστιατόρια, σχολικές εκδρομές, πάρτυ κλπ) μιας και αποτελεί τεράστια πρόκληση να αποφευχθούν οι απαγορευμένες τροφές και η ανάγκη να παρακολουθούν κάθε γεύμα του παιδιού και να εκπαιδεύουν ενδελεχώς τον περίγυρο προσθέτει επιπλέον άγχος και συναισθηματική εξάντληση.
Αναφορικά με τα ίδια τα παιδιά φαίνεται ότι η τροφική αλλεργία επηρεάζει την ποιότητα ζωής τους αλλά συχνά και την ψυχική τους υγεία καθώς φαίνεται να έχουν μεγαλύτερα επίπεδα άγχους από τους συνομηλίκους τους. Ακόμα, συχνά ο φόβος κυριαρχεί, ειδικά σε περιπτώσεις που το παιδί έχει βιώσει μια δύσκολη ή δυσάρεστη εμπειρία όπου η επαφή με το αλλεργιογόνο προκάλεσε αναφυλακτική ή άλλη επικίνδυνη αντίδραση. Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να παρατηρηθεί και Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες, δηλαδή μια ψυχική πάθηση που προκύπτει όταν το άτομο έρχεται σε επαφή με κάποιο τραυματικό γεγονός. Ενώ το άγχος μπορεί να θεωρηθεί και ως μια προστατευτική ασπίδα (π.χ. έχω λίγο άγχος που με κινητοποιεί και με προστατεύει στο να αποφεύγω τα εν δυνάμει επικίνδυνα για εμένα τρόφιμα), υπάρχουν φορές που αυτό μπορεί να γίνει δυσλειτουργικό. Σε αυτή την περίπτωση θα ήταν χρήσιμη εξειδικευμένη βοήθεια και υποστήριξη. Κάποια σημάδια δυσλειτουργικού άγχους περιλαμβάνουν:
- Πολύωρη ενασχόληση και ανησυχία σχετικά με τις τροφικές αλλεργίες
- Ανάγκη για επαναλαμβανόμενη διαβεβαίωση ότι το φαγητό είναι ασφαλές
- Υπερβολική ανησυχία ή διαστρεβλωμένη σκέψη (π.χ. το αλλεργιογόνο είναι στον αέρα)
- Συχνό πλύσιμο χεριών προκειμένου να αποφευχθεί η επαφή με το αλλεργιογόνο
Ακόμα, οι επιπτώσεις της τροφικής αλλεργίας διαφοροποιούνται αναλόγως το αναπτυξιακό στάδιο. Για παράδειγμα στην εφηβεία το βάρος μετατοπίζεται στον ενδεχόμενο εκφοβισμό που μπορεί οι έφηβοι να δεχθούν όχι μόνο εξαιτίας των τροφικών αλλεργιών αλλά οι θύτες να χρησιμοποιούν τις αλλεργίες σαν ένα τρόπο να προκαλέσουν στο θύμα φόβο, πόνο και εξευτελισμό. Ωστόσο, η έλλειψη συμπερίληψης του αλλεργικού παιδιού στην καθημερινή ζωή (π.χ. στα κεράσματα στο σχολείο, στα μαθήματα που συμπεριλαμβάνουν μαγειρική, σε εκπαιδευτικές εκδρομές, στα εστιατόρια κ.α.) είναι πιθανό να δημιουργήσει ένα αίσθημα αορατότητας και διαφορετικότητας που ενισχύει το άγχος, την κοινωνική απομόνωση και την συναισθηματική επιβάρυνση. Ειδική αναφορά πρέπει να γίνει στα παιδιά που έχουν κάποια ειδική αναπτυξιακή διαταραχή όπως για παράδειγμα ΔΕΠ-Υ ή βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού καθώς εδώ χρειάζεται εξειδικευμένη εκπαίδευση με ειδικό υλικό (π.χ. βίντεο, κοινωνικές ιστορίες) προκειμένου να μάθουν να ζουν με τις τροφικές αλλεργίες.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω ας προσπαθήσουμε είτε από το μετερίζι των γονέων ή των εκπαιδευτικών είτε των επαγγελματιών υγείας να έχουμε υπόψη τα παρακάτω:
- Να υποστηρίξουμε το παιδί ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της προσωπικότητά του και το ηλικιακό του στάδιο. Σε πολύ μικρά παιδιά εξηγούμε μέσα ένα κατάλληλο παραμύθι, μια ιστορία ή κάποιο συμβολικό παιχνίδι (π.χ. ζώα ή φιγούρες) ότι πρέπει να αποφεύγουμε συγκεκριμένα τρόφιμα, χωρίς να τα φοβίσουμε. Τα παρορμητικά παιδιά χρειάζονται καλή εποπτεία ενώ κάποια άλλα παιδιά χρειάζεται να προσέξουμε να μην τα φοβίσουμε ή τα αγχώσουμε περισσότερο.
- Είμαστε ενήμεροι για τα δικά μας συναισθήματα. Είναι γνωστό ότι το παιδί διαποτίζεται από το συναίσθημα του γονέα ανεξαρτήτου ηλικίας. Ωστόσο οι ανήλικοι έχουν αναφαίρετο δικαίωμα στην ανεμελιά και την παιδικότητα και για αυτό ας προσπαθήσουμε να τη διαφυλάξουμε.
- Τονίζουμε στα παιδιά ότι δεν είναι διαφορετικά, δεν είναι άρρωστα. Έχουν τροφικές ιδιαιτερότητες όπως πολλοί άνθρωποι είτε λόγω επιλογής είτε λόγω ανάγκης. Η τροφική αλλεργία δεν καθορίζει τα παιδιά ως άτομα.
- Η αλλεργία δεν είναι το κεντρικό σημείο της ταυτότητας του παιδιού. Για το λόγο αυτό είναι πολύ σημαντικό να ενθαρρύνουμε να αναπτύξουν τα ταλέντα τους μέσα από τις τέχνες ή τον αθλητισμό. Αυτό θα λειτουργήσει θετικά και στην αυτοεκτίμησή τους.
- Ενημερώνουμε τον περίγυρο. Όσο και αν είναι εξαντλητικό ψυχικά να εξηγεί κανείς τις τροφικές αλλεργίες και τις συνέπειες που μπορεί να έχουν εν τούτοις είναι μονόδρομος προκειμένου το παιδί να είναι ασφαλές.
- Διεκδικούμε την συμπερίληψη του παιδιού σε όλα τα πλαίσια και προσφέρουμε εναλλακτικές. Είναι προτιμότερο το παιδί να φάει το δικό του εναλλακτικό-ασφαλές τρόφιμο από το να μην παρευρεθεί στην εκάστοτε κοινωνική εκδήλωση.
- Σε ενδεχόμενη συναισθηματική αντίδραση του παιδιού είναι πολύτιμο να το συντροφεύσουμε και να αποδεχτούμε το συναίσθημα αυτό όσο δύσκολο και εάν μας είναι. Τα παιδιά μπορεί να εκφράσουν απογοήτευση, θυμό, στεναχώρια ή ματαίωση λόγω των τροφικών αποκλεισμών. Σε αυτές τις στιγμές ακούμε χωρίς κριτική το παιδί ενθαρρύνοντάς το να εκφραστεί και προσπαθούμε να κατανοήσουμε την κατάσταση και το συναίσθημά του. Θυμόμαστε ότι η αποδοχή λειτουργεί λυτρωτικά.
- Αν το παιδί εκδηλώσει φόβο ή άγχος μπορούμε να του διδάξουμε κάποιες τεχνικές χαλάρωσης που βοηθούν το ίδιο και να ενισχύσουμε την ικανότητά του να ελέγχει την τροφή του. Για παράδειγμα μπορούμε να του διδάξουμε πως να διαβάζει ετικέτες τροφίμων, πως να ενημερώνει τα εστιατόρια για τις τροφικές του ιδιαιτερότητες και πως να αποφεύγει απαγορευμένα τρόφιμα.
- Δεν ξεχνάμε να επιβραβεύουμε και να ενισχύουμε κάθε προσπάθεια που γίνεται στη σωστή κατεύθυνση. Για παράδειγμα όταν ένα μικρό παιδί εξηγήσει στον περίγυρο για την αλλεργία του ή αντισταθεί σε ένα κέρασμα παρόλο τον πειρασμό που νιώθει τότε ας σπεύσουμε να το επιβραβεύσουμε.
- Δημιουργούμε έναν κύκλο φίλων και συγγενών που αντιλαμβάνονται την σημαντικότητα και λειτουργούν συμπεριληπτικά. Αυτό θα βοηθήσει πολύ στη δημιουργία θετικών εμπειριών και κατ’ επέκταση στην ανακούφιση και την ψυχική ευημερία όλης της οικογένειας.
- Αν κάτι μας ανησυχεί, μας δυσκολεύει ή αισθανόμαστε ότι επηρεάζει αρνητικά την ψυχική υγεία του παιδιού ή το κλίμα της οικογένειας ας μην διστάσουμε να ζητήσουμε τη γνώμη κάποιου ειδικού.
Η ψυχική υγεία των παιδιών με αλλεργία και η υποστήριξη των γονέων χρειάζεται περίσσια προσοχή και ευαισθησία. Είναι σημαντικό όλοι μας να προστατεύσουμε την ψυχική ευημερία των παιδιών δημιουργώντας ένα κλίμα αποδοχής, αγάπης, ενσυναίσθησης και συμπερίληψης!